NO av Leander Djønne inngår i ein tekstserie som i vent utforma hefte presenterer frittståande responsar på kunstutstillingar. Tidlegare har mellom andre Maria Dorothea Schrattenholz, Edy Poppy, Erlend O. Nødtvedt, Cecilie Løveid, Lisa Him-Jensen og UKON bidrege med tekstar i serien. 

Om serien

Om namnet på serien – «Parallell» – tilseier at dei litterære tekstane og kunstutstillingane aldri skal møtast og kryssa kvarandre, må koplinga mellom dei to sfærane prosjektet sjølv insisterer på, verke paradoksal. Men bak i heftet får ein vite, at utgjevinga er ein «respons», altså eit svar, på ei utstilling, og at serien «inviterer forfattere til å produsere frittstående tekster til pågående utstillinger på KRAFT».

Både biletkunst og litteratur dreier seg om teikn. Med tanke på parallellitet, er det kan hende ulikskap i materiale det er tale om: Litteratur er språk og tekst, der mediet er papir, bok eller hefte, i ei utstilling vert kunstobjekt stilt fram i eit rom. Det er lett å lage trøbbel, for visuelle dikt er også romlege, om enn papiret eller boka ikkje er eit rom i vanleg forstand. Tekst kan også stillast ut eller framførast i eit tredimensjonalt rom. Og det finst kunstnarar som aktivt arbeidar med samverke mellom biletkunst og poesi, til dømes Silje Linge Haaland.

Sidan det ikkje er eit nytt fenomen at biletkunst inspirerer til litteratur og vice versa, har det eventuelt nye her å gjere med at prosjektet insisterer på å kombinere tekstlege forlaup med romlege kunstartar, men likevel utan at kunstartane byrjar å veve seg i kvarandre, som ei blandingsform. Spørsmålet er om kunstartane i prosjektet er likestilte når utstillinga kjem først og står for seg sjølv. Vel er teksten sjølvstendig, men kjem etterpå og har utstillinga som ein meir eller mindre tydeleg referanse og horisont. Om ein er vrang, kan ein handsame dette forholdet som ein påstand om kva kunstart som er reinast og mest original. Har litteraturen endeleg blitt til illustrasjon– illustrasjon som er den litt nedsetjande nemninga ein bruker om kunst som har ei avhengig, sekundær og underordna rolle i forhold til ei anna framstillingsform.

Utstilling

Leander Djønnes NO er altså eit tekstleg svar på Marte Johnsliens utstilling Gaea Norvegica som ein kunne sjå frå januar til mars 2023 i Bergen. Utstillinga er del av eit større prosjekt Johnslien held på med, The materiality of white, der ho historisk og estetisk undersøker stoffet titanoksid, eit pigment som vert nytta i framstillinga av kvitt fargestoff i mellom anna maling, plastikk og kosmetikk. Gruveselskapet Titania AS har sidan 1902 drive gruver og dagbrot i Sokndal i Rogaland der dei har teke ut titanjernstein som inneheld titanoksid. Avfallet frå gruvene, med sand og slam, anten det er dumpa i Jøssingfjorden eller avsett i landdeponi, har skapt store miljøøydeleggingar.

Sjølv om titanoksid verkar fjernt frå skrift og tekst, referer sjølve verkittelen Gaea Norvegica til tekst, det er namnet på eit verk i tre band om norsk geologi. Om Johnslien ikkje er direkte objekt for denne bokmeldinga, skal det seiast at verket hennar er rikt og aktiverer ei rad med tydingar og komplekse samband av historisk og estetisk art.

Dikta i NO

I kva grad Johnsliens verk kling med i NO, er ikkje lett å avgjere og er heller ikkje avgjerande. Fjell og stein og ord som «jordskrope» og «jord» opnar i alle fall ein mogleg horisont mot Johnsliens verk.

Sjølv om tid og forlaup vert aksentuert av tittelen NO, skjer dikta i eit grafisk rom. Den avvikande måten teksten er stilt opp på, gir signal om at oppsettet ber tyding. Den grafiske rytmen påverkar korleis teksten kling og blir lesen. I tillegg skal det nemnast at det blant dei åtte tekstane finst eitt heilt tydeleg visuelt dikt, som teiknar forma til ein attkjenneleg gjenstand. I det siste diktet «Fram no» dannar teksten ei form som liknar vase, urne eller skål, eller eventuelt forma til eit tomrom.

Eit tomrom, ja. Til dømes tomrommet som dannar seg i fjellet når eit gruveselskap hentar ut mineral og titanjernstein. Om ein skal vinne ut eit narrativ frå dikta, kan ein førestille seg at dikta skildrar uttaket frå ei gruve, heilt til det endar opp med tomrommet etterpå, der «grunnen sitt kjølige vatn / skal halde meg vaken», som det står i det siste urne- eller tomromsdiktet. Undervegs skapar besjelinga av steinar og natur ei sterk kjensle av nærvær.

Tekstane, bortsett får den nemnde «Fram no», er delt opp i to kolonner, slik: