TIDSSKRIFT FOR POESIKRITIKK

81. utgåve     |    28. september 2023     |     BOKMELDING

Presisjon i filler og fnugg

Formregisteret i Sy oss inn i duken er variert; dikt, regler, prosadikt og kortprosa førekjem i glidande overgangar. Slåande er også dei presise kortprosatekstane. Dei er ofte så sterke at dei står godt aleine.

DIKT

Eivind Aalen Øi

Sy oss inn i duken

63 s.

Cappelen Damm 2023

LYTT TIL BOKMELDINGA
Trykk på pila

AV SINDRE EKRHEIM

Eivind Aalen Øi er diktdebutant, men ikkje meir debutant enn at han i vår stod som gjendiktar av den ukrainske poeten Ilya Kaminskys Dans i Odesa (her kan ein lese meldinga av Dans i Odesa på Krabben).

Med sine 63 boksider kan ikkje debutboka Sy oss inn i duken seiast å vere materielt omfangsrik. Derimot er formregisteret variert; dikt, regler, prosadikt og kortprosa førekjem i glidande overgangar. Slåande er også dei presise kortprosatekstane. Dei er ofte så sterke at dei står godt i og for seg sjølv.

Bokas omslagsfoto av Matthew Genitempo syner eit lysande hjortedyr mot ein svart bakgrunn. Eit nattfoto, kan minne om eit negativ, hjorten bortimot sjølvlysande. Å bedømme kor lyskjelda er, om det er frå ein brann, blitsen eller ein lyktestolpe, er vanskeleg fordi lyskjelda ligg utanfor biletutsnittet og fordi det ikkje finst avslørande skuggar. Hjorten står, nærmast svevande, og vaskar seg, med eine bakfoten lyfta, mulen mot skrittet. Hjorten trur seg ikkje sett, men kameraet avslører hjorten i ein sårbar, kan hende – iallfall viss hjorten var eit menneske – skamfull positur. Menneskets blikk har ei tilbøyelegheit til å antropomorfisere og sjå hjorten som noko anna enn i og for seg sjølv:

vi ser ikke lenger trær i trærne

men mennesket i mennesker ser vi overalt

Linene er frå diktet «kråkenes menneskevise:». Gjennom trykksverta i Sy oss inn i duken oppstår, som i Genitempos omslagsfoto, plutselege sjølvlysande augeblikk, og då særleg i kortprosatekstane, men også liner og sekvensar i dikta kan gripe ein. Hjortedyret er elles eit motiv ein treff på i fleire dikt og tekstar, og hjorten blir sett i samband med blikket. Ja, korleis ein eksisterer i eige og andre sitt blikk, er ein tematisk hovudbane i Sy oss inn i duken. Antyda blir det allereie i første vers i første dikt, «å ringe på sin egen dør» – som ein kan sjå som uttrykk for ei distanse andsynes eget, ein freistnad på å betrakte seg sjølv utanfrå, eller kan hende som å ha mista seg i andre sitt blikk, kanskje fordi ein er i ferd med, slik det står i ei anna line kjem att i fleire tekstar, å bli «det jeg blir sett som». Blir ein observert idet ein avslører uheldige sider ved seg sjølv, skapar det skamkjensle. I eit av dikta tilkjennegir eget at det ser mora som ein hjort, og slik blir mora, om ein følgjer diktets logikk, også ein hjort – men om ho blir til ein hjort-hjort, ein hjort i og for seg sjølv, eller ein antropomorf hjort, er eit meir ope spørsmål.

I tillegg til at blikket verkar som eit omdreiingspunkt i dikta, er ein annan hovudimpuls ønsket om overskriding, på fleire nivå. Tekstane sprengjer seg utover diktets faste idiom og rører seg mot prosadiktet, prosalyrikken og kortprosaen. Prosainnslaget er mest synleg i del II, mens diktoppsettet gjennomsyrer, med nokre unnatak, del I.

Enkelt sagt krinsar del I rundt og grev i det lyriske eget nærleik, alltid med overskridinga som horisont, mens tekstane i del II er skrivne og frå ulike stader, på reiser, og er forsynt med ulike stadnamn som titlar. Desse stadtekstane vender seg «heim».

Viss det er slik at rom høyrer til diktet, og tidsforlaupet til prosaen, snur Aalen Øi desse forholda på hovudet. I første delen av diktboka, der ein i hovudsak treff på dikt, verkar tidsforlaupet å vere viktig. I siste delen (II), den som er skriven frå ulike stader, er rommet og staden/ane i søkjelyset, og her er tekstane kortprosaliknande, for ikkje å seie postkortprosaliknande.

Overskridinga gjeld også det tradisjonelle lyriske eget, som ein kan oppfatte som klaustrofobisk og radikalt einsamt.

hvis det hadde sittet en spurv på lampen min når jeg våknet ville jeg

           lukket vinduet

 

jeg ville klippet vingene av den for at den skulle ligne mer på meg

 

og fått drømme om å spikre den opp på et kors så det lignet at den fløy

            igjen

 

jeg ville beholdt den   den ville fått valper

 

jeg ville sydd dem sammen to og to etter nakkeskinnet

trådene ville vært en bønn om at sårene skulle vokse sammen

 

at en blodåre skulle strekke seg over i den andres kropp

og at sårskopene ville holde når man fjernet stingene

 

jeg ville ikke gitt den et navn

de ville verken hatt et jeg eller et navn å lystre

i en kropp hvor de aldri kunne bli alene

Forresten er eit kjenneteikn ved mange av tekstane til Aalen Øi at dei eig realistisk incitament og drivfjør, utgangspunktet er at den føreliggjande verda blir førestilt reelt overskriden, annleis, ved at poeten operere på ho, innfører eit hypotetisk eller kontrafaktisk moment, kanskje ikkje ulikt slik vi kjenner det hos Kafka. I teksten ovanfor er overgangen rett nok formidla gjennom ønsketenking – og blir verande ei ønskt tenking gjennom diktteksten.  

Om løysinga på einsemda er «en kropp hvor de aldri kunne bli alene», er usikkert, for den løysinga vil kanskje avløysast av ei ny einsemd innafor den nye kroppseininga. Den kliniske, operative samanføyinga som blir skildra i det siterte diktet, står i kontrast til eit anna motiv, nemleg snøfillene, fnugga, oskeflaka, eller snøfnugga som også blir forveksla med oskeflak, og omvendt – fnugga av oske og snø finst i rikt mon i dikta. Kanskje er det slik at i del I trugar oppløysing, brann og katastrofe – men den fallande snøen er tvitydig og kan rett nok også setjast i samanheng med det nådefulle. Ein stad står det at «søker oppløsning, behag / at en følelse skal komme ren og alene // et enkelt fnugg på en nese eller hake». Men fnugga er vel også like einsame, liksom det lyriske egets partikkel?

Om ein startar eller byrjar heilt til slutt i boka, med eit av dei siste avsnitta i teksten «Nordnes», vil ein finne ein skriverefleksjon, ein ansats til ein poetikk, kan hende. Med tanke på det lyriske eget sitt strev med einsemda, står skriveaktiviteten i forhold til andre, i eintal og fleirtal: «Så lenge jeg skriver blir jeg / ikke ensom. Det føles godt å bruke ord som har blitt brukt så mange / ganger før. Å dele på språket. Jeg skriver gjennom alt som allerede er / skrevet. Det er en trøst i det.» Litteraturen er altså løysinga på den manglande overskridinga og einsemda. Litteraturen er den kroppen som rommar fleire, ein er aldri aleine. Det er interessant å merke seg at poeten vedkjenner seg at det er godt å bruke ord som er nytta mange gonger før, især om ein tenkjer at poesi representerer originalitet, noko fritt for klisjear. Men her ligg vekta på at orda strekkjer seg utover, kjem i kontakt med kvarandre. Poesien, til og med dei mest uforståelege variantar av han, er ikkje og kan ikkje vere privatspråk.

Somme vil kanskje meine at tekstane til Aalen Øi kan verke for lause, og samstundes rose dei overtydande enkeltformuleringane og bileta, men likevel hevde at tekstane ofte står på randa til å oppløyse seg sjølv. Blandinga av kortprosa (prosadikt) og dikt fell sikkert somme tungt også. Sjølv har eg sans for den tilsynelatande lause forma og blandinga av kortprosa og dikt, mellom anna fordi motiva og elementa tangerer og belyser kvarandre, alt dette strammar til tekstane og gir den tilsynelatande brokete tekstforsamlinga retning og konsekvens, samstundes som det opne og lause vert beskytta. Om ein tenkjer at alt strekkjer seg utover seg sjølv, så verkar ikkje Aalen Øis form urimeleg. Om ein held det å rakne, og motsatsen, sy saman, fram under lesnaden, og ser at tekstane i nokon grad skyv seg mellom desse polane, representere også dét ein horisont å lese diktboka under. Kjem ein ned på enkelttekstens nivå, til dømes dei kortprosaliknande tekstane, fell tesen om det lause. Mange av kortprosatekstane eig ein uvanleg presisjon og klårleik. Denne diktboka er gjennomsyra av mykje underleg venleik og vilje:

vi tar det lyset skogen ikke vil ha

vi vil det greinene vil

vi vil flamme, vi vil bål

vi vil aske i fjærene

vil hønene som bærer asken

og bregnene som grer den ut

 

            grå fnugg

                        som pryd

               som verdener i bregnene

                            i gresset

Sindre Ekrheim, f. 1967, er poet, kritikar og redaktør for Krabben.