Lyrikaren Olav H. Hauge (1908 – 1994) har sagt at «Dei beste dikti i verdi, er sonettar, veit du!». Hans eige diktarskap – sonettane inkludert – blir stadig aktualisert og formidla gjennom poesifestivalar, museum, forsking, film, korverk med meir. Så kjem også nye utgjevingar med dikta hans. Særleg gledeleg har det vore å sjå at Hauge har blitt sett om til så mange utanlandske språk. Enka etter Hauge, Bodil Cappelen, har vore ein viktig pådrivar for dette arbeidet. No har det dessutan kome fleire bøker ispedd hittil ukjende dikt av Hauge, og siste ut er Til eit Astrup-bilete og andre sonettar. Det er ei pen lita bok som er lett å ta med seg, på same vis som dei fleste andre Hauge-bøkene gitt ut av Samlaget dei siste åra, altså Seljefløyta (2018), Det er den draumen (2019) og I Hauges eplehage (2020). Vi må tru det hendige formatet og republiseringa av allereie utgitte dikt er for å nå nye Haugelesarar. Mens Det er den draumen må seiast vere ei rein schläger-bok, inneheld dei tre hine bøkene også ukjende dikt av Hauge. Å gi ut ei bok med Hauges sonettar er ingen dum idé. Mykje tyder på at diktforma har vore svært viktig for han, og blant hans eigne dikt er sonettane av dei mest skatta.

Eg kan røpe allereie no at eg ikkje er berre glad i denne utgjevinga. Det er i hovudsak fordi boka formidlar Hauge på ein måte eg oppfattar som uryddig. Visst er det spennande med Hauge-dikt me ikkje har visst um, men når desse blir sett saman med kanoniserte dikt frå den folkekjære skalden – utan forklaring og kontekstualisering – er det problematisk. Det er riktig nok ei kjeldeliste bak i boka. Dikta er henta frå Hauges Dikt i samling (2020) og Dikt i umsetjing (2009), i tillegg til Dagbok (2000), Seljefløyta (2018), og ymse aviser og tidsskrift.

Seljefløyta I og II (1938) og Seljefløyta (2018)

Eg lyt begynne med å seie nokre ord om Seljefløyta som eit par av sonettane i Til eit Astrup-bilete og andre sonettar er henta frå. Opphaveleg er Seljefløyta namnet på manuskriptet Hauge skreiv og sendte til eit forlag på slutten av 30-talet. Han fekk det i retur, og har notert i dagboka si: «Fekk att diktsamlingen Seljefløyta frå Norli. Dikta var gode, men knapt uvanlege, segjer dei. Venta det ikkje betre heller» (Hauge 2000, bd. 1, 201). Det Hauge freista å få gitt ut før krigen, altså Seljefløyta-manuskriptet, er svært ulik den posthume utgjevinga Seljefløyta som kom på Samlaget i 2018. Sistnemnde inneheld berre nokre tjuetals dikt frå manuset, men har ei rekke dikt som er skrivne seinare. I utgangspunktet er det alltid interessant å få fram ukjent stoff frå storleikar som Olav H. Hauge, men eit absolutt minimum utgjevar bør spandere på seg er ei forklaring på utvalet av dikt, kva dikt som eventuelt blei omarbeidde og kom med i seinare diktbøker, kva som hadde stått på trykk i tidsskrift eller aviser. Det eine Seljefløyta-manuskriptet som er på Universitetsbiblioteket i Bergen inneheld meir 70 dikt. Så kjem altså utgjevinga Seljefløyta på Samlaget med eit knippe dikt frå det manuskriptet: «Eg har kalla utvalet Seljefløyta av di 25 dikt her er henta frå det som kunne ha vore debutsamlinga til Hauge» (Cappelens forord i Seljefløyta, 2018). Men stemmer det? Det er to Seljefløyta-manuskript. I Seljefløyta I (1938) har «Til mine skaldar» tre delar. No kan ein argumentere for at dei tre delane i Seljefløyta (1938) er separate dikt, men slik dei står i Hauges originalmanuskript ser det ut til å vere snakk om ein sonettesekvens. Berre første del av sekvensen er attgjeve i Seljefløyta (2018), og då med same namn: «Til mine skaldar». I Til eit Astrup-bilete og andre sonettar finn vi ein variant av sekvensens andre del frå originalmanuset under tittelen «Ein sonett». I det andre manuskriptet, Seljefløyta II (1938), står «Til mine skaldar» som enkeltdikt. I denne versjonen er den siste tersetten ulik den i Seljefløyta (2018). Litt kortare fortalt er varianten av «Til mine skaldar» i Seljefløyta (2018) ulik dei versjonane som står i Seljefløyta I og II (1938).

I forordet til Seljefløyta (2018) står det også at manuskripta er å finne på Bergen offentlege bibliotek, noko som styrkjer mistanken min om at ein ikkje har forhalde seg til dette manuskriptet. For både Seljefløyta I og II (1938) er i Universitetsbiblioteket i Bergen si manusskriptsamling. Når Til eit Astrup-bilete og andre sonettar viser til Seljefløyta (2018) som kjelde blir den gitt autoritet som ei bok av Olav H. Hauge, og ein viskar ut det faktum at namnet Seljefløyta er lagt til ei bokutgjeving som er eit godt stykke unna den samanhengen Hauge brukte det i.  

I Seljefløyta (2018) manglar det ei forklaring og grunngjeving av utvalet som er gjort; kvifor samle akkurat desse dikta? Kvifor ikkje bruke Seljefløyta-manuskripta frå Universitetsbiblioteket i Bergen, og gi desse ut i ei utgåve med forklarande forord i staden? Det kunne dessutan vore interessant sjå denne i samanheng med Glør i oska som kom i 1946, for iallfall sju av dikta i Seljefløyta I og II (1938) blei publisert der: «Liv, eg bankar på og spør», «Sjå kor fuglen lett på veng»/«Fuglen og fisken», «Ei ungdomssjel er lokk og lengt», «Alltid ventar me å finna» (i Glør i oska: «Alltid ventar eg å finna»), «So fyl me glimegut til grava» (i Glør i oska: «Spelemannen»), «Song til stormen» og «Seljefløyta».

Til eit Astrup-bilete og andre sonettar 

Til eit Astrup-bilete og andre sonettar (2020) er ei bok som inneheld Hauge-klassikarar som «Gullhanen», «Til Shelley» og – som tittelen seier – «Til eit Astrup-bilete». Desse dikta, som Hauge altså har stempla og godkjent, står altså ved sida av dikt som heller må bli betrakta som tidlege forsøk og øvingar. I etterordet sitt freistar han som har stått bak utvalet, Stefan Andreas Sture, å legitimere utgjevinga, og særleg då med tanke på dei sonettane Hauge sjølv ikkje gav ut: «Så det er kanskje ikkje ei gåte kvifor Olav H. Hauge skreiv sonettar. Nei, gåta er kvifor Hauge ikkje prenta fleire eigne og omsette sonettar». Med det vi veit om Olav H. Hauges høge krav til eiga dikting, er det verkeleg ei gåte? I Eit dikt vert aldri ferdig – teksthistorien til Olav H. Hauges dikt dokumenterer Aasta M. Bjorvand Bjørkøy endringar i både enkeltdikt og diktbøker som Hauge sjølv gjer. Han er perfeksjonist og blir aldri ferdig med å forbetre dikta og omsetjingane sine. Så om eg skal gjette kvifor «Hauge ikkje prenta fleire eigne og omsette sonettar», er svaret enkelt: han synest ikkje at dei var gode nok, eller så kan han ha meint at dei ikkje passa inn i diktsamlinga. No er ikkje denne teksten først og fremst ein kvalitetsvurderande kritikk, men la meg gi eit døme på det eg meiner at ikkje er på er nivå med dei beste sonettane hans, nemleg andrestrofa i diktet «Shakespeare»: «Med tusundåri syng i heimen din, / ja dei som kjem og dei som kvarv i myrkret / kling saman der i rein og herleg styrke / og vert den song me nemner livet sin.»

Likevel: Atterhald, atterhald! No ser eg jo ikkje Hauges kjente dikt for første gong – mange av dikta kjenner eg bra, og ikkje minst gjennom resepsjonens tolkingar. Eg er heller ikkje utan fordommar mot det han ikkje sjølv ønska å gi ut. Slik sett kan det godt vere eg er for kritisk til det eg oppfattar som platt med til dømes «kling saman der i rein og herleg styrke», samtidig som eg kan tenkast å vere noko blenda av resepsjonens glitrande formidling av Hauges kanoniserte dikt. Mogleg er eg også i overkant opptatt av å forsøke å halde ei viss orden på grunn av eigne vanskar med akkurat det; Haugematerialet – breva, dagbøkene, boksamlinga, manuskripta, dei enkelte diktsamlingane, dei ulike Dikt i samling, utgjevingane av omsetjingar, resepsjonen – er omfattande og dels uoversiktleg. Difor ønsker eg hjelp til å halde eit visst overblikk.