Også kunnskapsrike menneske kan ta fundamentalt feil. Som Frankfurter-filosofen Theodor W. Adorno med sin bastante, legendariske bodskap om at «Det er barbarisk å skrive dikt etter Auschwitz».

Denne kulturpessimismen gjer det digitale poesitidsskriftet Krabben sitt beste for å underminera, m.a. når ein 80-årig pensjonist blir beden om å ta for seg dikta til Helge Torvund (f. 1951), den produktive jær-poeten som debuterte i 1977, som fekk si siste diktbok, Liljevilje (2020), trykt i to opplag, og som i høve 70-årsdagen sin opplevde at Aschehoug gav ut Lyset du treng finst, 89 dikt henta frå 24 av hans i alt 28 diktsamlingar og med 11 nyskrivne bonusdikt i tillegg. Målet med dette diktutvalet er ifølgje det korte, informative forordet til Trygve Åslund, bokas redaktør, å visa mangfaldet i forfattarskapen.

Formelt skreiv Helge Torvund i mange år gjennomgåande relativt korte, rytmisk frie vers med utstrekt bruk av allitterasjon og assonans, anaforar og uortodoks linjedeling, poetiske samanlikningar og metaforikk, kontrastar, paradoks, besjeling og personifikasjon. Nokre gonger kan enkelte miniatyrdikt bringa tanken hen på haikudiktet, epigrammet, aforismen: «Eg har noko eg bare har/ Når eg gjev det bort:/ Kjærteikn» (frå Taxameter og puls, 1979). «Hegregrått regn// Når valmuen/opnar seg/er det morgon» (Arm i arm med natta, 1987). «eg er/ingenting/er som meg» (Opp i dagen, 2005).

Men med samlinga Alt er høy (2007) skjer det ei utviding av repertoaret. Tekstane blir lengre. Meir vidtfamnande og kompliserte. Ofte villare og meir surrealistiske i tonen. Dette ser ein både i «Av stad», «Sinne», «Lyset» og i det mektige «Als hoy» der inspirasjonen frå flamsk mellomalder og fleire måleri av Hieronymus Bosch pulserer gjennom teksten med voldsom intensitet: «Eg elskar deg med musikk av myr og merg og vinden i den kvite ulla over myra/ Komen gjennom nettene med skapdemonar stirande og kviskrande med fiskenebb/ Kledd i skjel og panserfot med sverd og flammar spiddande alt mjukt som/ har styrke nok til å truga desse mørkrets myldrande soldatar med uskulds lys».

Den mest eruptive og imponerande av Helge Torvunds diktsamlingar er likevel Alt brenner (2016). Her er viljen til å eksperimentera tydeleg, evna til å halda fast på eit godt utmeisla, suggestivt formspråk upåklagelig. Men diverre yter ikkje fattige seks dikt samla i Lyset du treng finst dei 98 tekstane i bokutgåva av Alt brenner full rettferd. Eg saknar minst eitt av dei 48 referanserike dikta som byrjar med orda «Alle ventar», noko det burde ha vore god plass til i ei bok med 44 blanke sider.

Derimot gjev diktutvalet mange prov på at psykologutdanna Helge Torvund, busett på Ogna i Hå kommune, er ein ektemann og fembarnsfar som fortøyer hjartet sitt i diktet og satsar på kvardagen. Han tar alle sansar i bruk for å visa at livet er fullt av store, «torvunderlege» ting for den som kan omgåast dei små ting fortruleg. Han kallar seg «Lyssmeden». Han vandrar gjennom sitt jærske mirokosmos med skog og utstrekte marker og myr og marehalm, i regn og vind og solskin, tett ved havet, gjennom årstidenes veksling, ulike livsfasar og til alle døgnets tider. Han formidlar økologisk innsikt knytt til biologi og fauna, til fuglar, blomar og insekt. Målet er å synleggjera den faunaen og det biologiske mangfaldet han lærer å setja vitskapelege namn på (jf «Øving» frå Den monotone triumf, 1989). Like viktig er det å la seg gripa av venleiken, stilla, lydane i naturen. Berre då når han fram til den zenbuddhistiske eller mystisk-religiøse erfaringa han gjerne vil målbera i dikta sine.

Nokre kritikarar har reagert negativt på naturpoeten Helge Torvund og etterlyst større variasjon og snert i forfattarskapen hans. Det blir visstnok for mykje «lys», «vatn» og «stille», for mange «morgonar» og «hegrar» når naturen igjen og igjen skal kretsast inn i det torvundske diktaruniverset.

Eg er ueinig. «Lyset» finst. «Vatnet» finst. Og er ein føresetnad for alt liv på jorda. Å formidla reflektert erfaring om alt det vakre, meiningsberande, magiske i naturen må vera legitimt. Det er dette den biletskapande, meditative poeten insisterer på når han set personlege fotavtrykk i sine mange lys- og naturdikt: «Bjørkegreinene er strenger/ der doggdropane henger/ sitt lys» (Lyssmeden, 1983). «Morgonlyset dreg sakte/ nattkjolen/ oppover dagens kvite lår» (Arm i arm med natta, 1987). «Så kjem// morgonlyset og avdekker ei enkel glede/ du nesten hadde gløymt: Å vera til» (Tidslys 2018).

Helge Torvund er korkje nokon einøygd idyllikar som vel å sjå bort frå mørkre, vald, lengt, liding, sorg og død eller ein dyster misantrop som dveler ved det modernistiske meiningstapet i ei konfliktridd verd. Som folk flest kjenner han til «våpenfabrikantar og fanatiske/ dødsryttarar», «høgreekstremistars misliv/ og jihadistars dommedagslengt». Like fullt vil han som poet løfta fram «ei grøn verd», «eit smil/ som verkeleg finst», «ein/ elska pustande kropp/ med midje og livskraft og/ uro og trøkk.» (Tidslys, 2018).

Denne aksepterande haldninga til eigne livsvilkår, viljen til å ta innover seg kvardagsgledene, har ført til at Helge Torvund truleg har skrive fleire familie- og kjærleiksdikt enn nokon annan norsk samtidspoet. Og få – om nokon – har skrive meir hudmjukt, alvorstungt, lattermildt om kjærleik enn han. Sjå t.d. på ein moderne klassikar som «Kvit vin i høge glas» (Salt, 1994) og du vil garantert la deg sjarmera av kva ein sansenær, lite sjølvhøgtidleg, stor poet ønskjer å seia om kjærleiken til si serbisk fødde kone.

Gjennom heile boka dukkar den litteraturkunnige, musikk- og biletkunstalluderande meta-diktaren Helge Torvund opp. Han bevegar seg frå Bach og Arvo Pärt til ein nyskriven «Karantene-blues». Han siterer Nietzsche og Meister Eckhart. Han viser til Lars Hertervig og Kitty Kielland, Chagall, Picasso, Matisse, Munch, Nupen og Norman Rockwell. Alltid utan å senda dikta ut i eit rom reservert for berre akademisk skolerte lesarar.

Skal ein forstå kvifor Helge Torvund er blitt ein så folkekjær poet, kan ein sjå på to av bokas mest praktfulle dikt, begge henta frå Liljevilje (2020).     

«Ein heim» blei først framført på ei minnestund for ei 13-årig jente, myrda på Jæren sommaren 2018. Dette sorgdiktet eig ein formidabel retorisk kraft, er inderleg, manande og vakkert. Opningslinene lyder slik: «Eg vil at dette diktet skal vera ein heim/ Eg vil at dette diktet skal opna ein tung port» medan slutten nærmast ropar ut: «Kom! Me er her/ i dette ufattelege – saman.»

Det nostalgiske diktet «Av og til kan eg merka at eg lengtar tilbake» er inspirert av måleriet «Shuffleton’s Barbershop», fullt av lengt og musikk og blir runda av på dette muntre viset: «Gjennom tida som går/ høyrer eg eit spørsmål som ein Zen-prest stilte meg ein gong: «Kven var du før du vart fødd?»/ Å, eg veit det: Eg var ein barbersalong.»  

Dette er ikkje lukka l’art pour l’art-dikting. Dette er poesi for deg og meg. Så les Helge Torvund. Han og du fortener det.