78. utgåve | 7. september 2023 | BOKMELDING
Froskelåra rører på seg
Diktboka vev av Ted M. Granlund er prega av overraskande bilete og spenstige setningar som grip lesaren med ei viss kraft.
DIKT
Ted M. Granlund
vev
75 s. (upaginert)
k.ø.s. forlag
AV SINDRE EKRHEIM
Sjølv om Ted M. Granlunds diktbok vev er mangfaldig, spenstig og gjer sprang i tilsynelatande uteljelege retningar og byr på fascinerande bilete og enkeltformuleringar, blir diktsekvensane haldne saman av samanhengar dei sjølv verkar å spørje etter. Det er som om dikta stundom har ei intendert rådlaus og undrande haldning i forhold til kor dei sjølv står.
På eitt nivå handlar dikta om teksten sjølv, korleis teksten får liv og korleis den dør. Samstundes er det metatekstlege perspektivet ikkje så påtrengjande at det ikkje er mogleg å lese diktboka på anna vis, til dømes som at dikta handlar om forholdet mellom tekstens eg og du, eller om forholdet mellom røynda og representasjonen av røynda i dikttekstane. Ein kan også lese vev som ein tekst som handterer døden. Ein nokså tydeleg død er på gong, tidleg signalisert, og seinare indikert og følgd opp – av sekvensar som dette:
vi blør ihjel. blodet finnes ikke i oss.
det som renner er minnene vi har falt fra. rast sammen ved,
buklet sammen som papir fra en utskrevet dagbok, nei, ikke som
utskrevet, men uskrevet.
det er dette som er minnene, det uskrevne. det du ikke kan
fortelle meg er alt jeg husker.
alt jeg mister.
utpust, utvisket. ute av tiden
[ … ]
«er jeg en tekst for deg» vert det spurd i første diktet. Å svare ja er openbert sidan dette står i ei diktbok. Men likevel veit eg ikkje om eg-et er eit røynleg «jeg», eller om ein siktar til du-ets oppleving av eg-et. Eller om det kunne vere ein besjela tekst som stillar spørsmålet.
Om ein er usikker på kva «jeg» representerer, blir det ikkje klårare når ein i neste dikt støyter på to verseliner der det heiter at «alt som hadde et navn // ble bare plassert i deg som noe annet». Ein kan halde på med å plassere «noe annet» i det uendelege, utan botn og grense, slik ein metafor kan ta ein annan metafors plass. Ofte lokaliserer ein vel grensa for teksten utanfor teksten, med verda, der dette «noe annet» står fram som «noe» og som seg sjølv: Som eit menneske i kjøt og blod. Men likevel insisterer det første diktet allereie i første line på at dette er enkelt, «alle finner meg her». På eit plan er det sant og logisk fordi dette er ein tekst.
Metaperspektivet er eit overordna og strukturerande grep i boka. Og eg har opphalde meg så lenge ved dette punktet, at det kan hende gir eit feilaktig inntrykk av vev – inntrykket av å vere teoretisk og tåkete. I så fall er det feil, for vev gir ein ei sterk kjensle av kropp og tyngd og sansefylde. Premissen, å freiste berre å vere tekst, ser ut til å feile – den faktiske diktingas forlaup i vev syner at språket er filtra inn i verda og kroppane. Og den innsikta kjem jo fram i eit dikt seinare i boka: «den [teksten] fletter seg inn i livet mitt, men beholder / noe litterært.»
Formelt vekslar boka grafisk mellom to teksttypar. Den eine typen er sett opp som synt ovanfor, med lengre liner av ulik lengd og gjerne med desse punktuma følgd av liten bokstav, som bidreg til å gjere rytmen stakkato, abrupt og definitiv. I tillegg finst det lengre sekvensar som strekkjer seg over eit par sider der strofene består av tre korte liner der konsentrasjonen er større, og dikta også meir opne, til dømes som dette:
[…]
fotsporene dine
er igjen på asfalten
vi vet ikke hvem du er
[ … ]
Idet eg las boka dukka, av ein eller annan grunn, utsegnene «leve i poesien» og «poesien lever» opp i medvitet sjølv om desse slagordliknande maksimane ikkje står i boka. Utsegna «poesien lever» besjeler poesien. «Leve i poesien» dreier seg derimot om ei livsform, der livet står så nær poesien, eller der poesien kjem så nær livet, at det eine nesten glid over i det andre. Og når ein lever nær og i poesien, og poesien blir om lag like konkret og sanseleg som kvardagslivet, og slik pustar fornya liv inn i det, vil orda etter kvart byrje vibrere. Og når det står i eit dikt at «den [teksten] fletter seg inn i livet mitt, men beholder / noe litterært.», er det vel nett eit uttrykk for å leve i poesien.
Granlund skriv ein stad at «jeg vender alltid tilbake / til det galvaniserte metallet / holder et lys mellom fingrene». Luigi Galvani (1737-1798) fann fram til dei prosessane som gjer det mogleg å legge eit tynt lag metall utanpå eit anna metall. Galvani bygde dette på ei oppdaging der han så at elektriske støytar fekk livlause froskelår til å røre sterkare på seg når han kopla nerven til ein leidning beståande av to metall. Ordet galvanisering konnoterer beskyttelse (mot rust, aldring og død) og kan få ein til å tenkje på froskelåra som gjennom elektriske støytar beveger seg livaktig – som om det finst liv.
Eksplisitt finst ikkje froskelår i Granlunds bok, men på ei av boksidene der det «hopper en frosk gjennom mørket.», må ein anta at froskelåra er i rørsle. Den hoppande frosken kan ikkje sjåast, berre høyrast. Ein kan heller ikkje vite om dette er Luigi Galvani sin frosk, eller ein haiku-frosk, sjølv om diktet på sida før, der det står at «haiku er krykka di», fangar frosken i ein haikusamanheng. Kanskje hoppefrosken er i ferd med å rømme frå denne haikusamanhengen?
Eg skreiv tidlegare at dikta undra seg med omsyn til samanhengen dei sjølv står i. Når ein les dikta, ser ein at dei skriv seg inn og ut av ulike samanhengar: Liv, røynd, tekst, litteratur, tenkinga (logikken), draumen, ja, berre for å nemne nokre av sjikta dikta kallar på. Granlund har også nokre dikt der teikning og måleri er motiv, som gjennom for- og bakgrunn også blir eit bilete på korleis noko, forgrunnen, opptrer i ein samanheng, bakgrunnens. Her vert det jo eksplisitt spurt om å kalle på samanhengen, bakgrunnen, som ofte blir svekt i eit grafisk bilete til fordel for objektet i forgrunnen: «fortell om steinen / du / er tegnet på». Desse strofene inngår i ein lengre sekvens:
[ … ]
du er tegnet
med kull
på steinen
fortell om steinen
du
er tegnet på
[ … ]
Og nokre strofar seinare:
[ … ]
bli kullet
du
tegnes med
bli den hvite
himmelen
i ditt eget øye
bli blikket
i ditt eget
kull
[ … ]
Granlunds diktbok er prega av overraskande bilete og setningar, som grip ein med kraft. Boka har, i famling si etter samanhengar, sjølv eit grep som er samlande. Somme gonger kan ein nok tenkje at ein kunne ha stramma inn eller kasta om stroferekkefølgje. Og ein kan spørje seg om uthamringa av bilete kunne ha stogga litt før. Men hovudinntrykket, at det er ei rik bok, står seg. Også om ein skulle reagere på vekslinga mellom det tilbakehaldne og det ekspansive uttrykket, så er det eit uttrykk for at tekstane leitar etter plassen til diktet, kor skal det stå eller liggje.
I den følgjande teksten verkar diktet plassert i den rette samanhengen, «inne i deg». Biletet i diktet er kome fram til staden der du-et lever i poesien og poesien i du-et. Diktet er blitt galvanisk, straumførande:
bildet finnes ikke
før det er malt
lyset og mørket
du øser fra finnes
så finnes det ikke mer
bare bildet finnes
uten lys uten mørke
å øse ut over det
fanget i noe stille inne i deg
så finnes bildet allikevel
Sindre Ekrheim, f. 1967, er poet, kritikar og redaktør for Krabben.
