94. utgåve | 18. januar 2024 | BOKMELDING
Det vennleg varige
Einar Øklands Andre tider er ein nøgd, mild og kjærleg gammal vismanns poetiske tale, metta med røynd, innsikt og refleksjon i smilande alvor.
DIKT
Einar Økland
Andre tider. Poetisk album
108 s.
Samlaget 2023
AV JAN ASKELUND
Etter å ha lese eit femtitals norske diktsamlingar («samtlige av diktsamlingene utgitt i 2023»), har Carina Elisabeth Beddari i den første utgåva av Krabben for i år skrive ein lang og omtrentleg, ufokusert og nedlatande oppsummering av årets norske poesiproduksjon. Det har ikkje vore mykje å skryta av, forstår lesaren; «Det har vært et år med få overraskelser. Tross solide samlinger fra flere av landets beste poeter, har det etter min mening ikke utkommet noen diktsamlinger som virkelig vil bli stående», skriv ho. I éin feiande periode hevdar ho at «Nestorer som Øyvind Rimbereid, Jo Eggen, Einar Økland og Gunnar Wærness’ samlinger av året er gode, men neppe forfatterskapets beste.»
Resepsjonen, det ho kallar «samtalen om norsk poesi anno 2023», har med tanke på «årets manglende poesidebattar», ikkje vore rare greiene, den heller. «I år slås jeg derimot av stillheten! Jeg vil ha krangel!» seier ho, utan å gjera det klart om det er diktbøkene, meldarane eller poetane som skal krangla med kvarandre.
Så går artikkelen over til å sjå tematisk på eit års diktproduksjon. «Den første ettersmaken som melder seg etter å ha fordøyd over 50 diktsamlinger, er en av bark og lyng og smeltevann. Naturdiktningen!» Den neste emnegruppa er samla under mellomtittelen «Sårbare farskapserfaringer» og held fram med «Det svunne og savnede». Som om emnet for eit dikt i seg sjølv seier noko om kvaliteten på det.
Eg skal og vil ikkje meina noko om kor Øyvind Rimbereid, Jo Eggen eller Gunnar Wærness med 2023-utgivingane sine plasserer seg i samla verk-samanheng, eller om dei (med Beddaris ord) «virkelig vil bli stående». Men eg er ganske sikker på at her er ikkje mange som maktar å frambringa maken til Einar Øklands praktbok Andre tider. Poetisk album.
For den del er det ikkje så heilt enkelt å setja henne nøyaktig på ei tenkt best-liste for Einar Øklands eigen, enorme produksjon sidan han debuterte med ei diktsamling i 1963, seksti år før Andre tider kom i fjor haust. Den lista rommar elles meir enn 80 bøker i mange sjangrar, dikt og noveller, drama og «tekster», romanar, barne- og ungdomsbøker, «folkeminne» og sakprosa, epistlar og essay i ein særmerkt og konsistent forfattarskap.
Skrifta hans er gjennomgåande boren fram med overberande humor og ironi, med kunnskap og innsikt, refleksjon og alvor – eit smilande alvor som ikkje lar seg pilla på nasen. Viss ein nå skulle rangera Andre tider mellom diktbøkene til Økland, måtte ein ta fatt på ei samanliknande lesing av eit tjuetals bøker. Det blir i meste laget for å melda 2023-årets diktbok, som aleine er eit gjennomført komponert verk frå framsida av omslaget til ein til slutt sit der og kontemplerer baksida av boka.
Forsida på dette poetiske albumet har eit lite en face-foto av Einar Økland si mor som ung (eit bilde med ein del av eit offisielt stempel i eine hjørnet – kanskje frå krigstidas «grensebuarbevis», utan kjent fotograf), mens den gamle diktaren sjølv på eit større bilde på baksida, og med ryggen til, (på «rette sida») vandrar leiande bortetter landevegen med ein tunglasta sykkel. Det bildet er tatt av dottera Siri. Studert med prosadiktet under bildet blir det til saman eit sjølvportrett av diktaren, ei forteljing om tre generasjonar og eit uttrykk for livshaldninga i boka. Som ein elles – om ikkje før – medopplever når ein på side 106 les diktet «Far og barn»:
Mitt barn blei
som eg. Eg blei
som mitt barn.
Så blei eg åleine:
Utan mitt barn.
Utan meg sjølv.
Oppå jorda. Under jorda.
Støv er vi begge.
Mørkt og usynleg nå.
For jord blei vi ikkje. Berre eit mørke
vennleg mellom oss.
Ja. Du.
Ja. Eg.
Det vennleg varige.
Heretter nå.
Det «vennleg varige» formidlar sånn sett heile boka med sine over 80 fortetta, korte enkelttitlar over to avdelingar. Den første («Då og der») blir innleidd med desse orda: «Plukk ei rose sund og / kvart einaste blad / er vakkert, skriv Brecht. // Ja, skriv eg, det er sant, og / nei skriv eg, / ikkje gjer det.» Den andre avdelinga («Nå og her») har «Haiku?» som motto. Det går slik: «poesiens lys / frå ei lommelykt / nedi lomma mi». Desse to tekstane prydar også kvar sin innbrett på omslaget.
Dei demonstrerer i seg sjølv breidda i Økland sin poetiske meisterskap, og mellom seg rommar dei ei yrande mengd av fortetta, mangetydige dikt – som ein heller skulle sitera enn skryta av: Frå den første avdelinga, som hentar stoffet sitt frå barnlege opplevingar, sansingar slik dei konkret og metaforisk sit igjen i og minnest av den gamle diktaren, med nøgda av tre, mose, skyer, vind, pyttar og sjø – slik barnet, aleine eller med ein ny venn, der dei leikar, fornemmar at dei nett har fått ein ny venn, at dei saman har noko dei ikkje ein gong, nokon gong, kjem til å setja ord på til kvarandre (ein gong). Økland syner det så enkelt; det er så begripeleg at ein annan gammal mann kjenner igjen det han i det daglege har gløymt. Som skrive står mot slutten av avdelinga, «Forferdeleg»:
Då boka var slutt,
var det heilt forferdeleg.
Det var ei bok som var god.
Ei forferdeleg god bok
då. Og seinare
då var boka faktisk
forferdeleg endå betre.
Heldigvis er vi ikkje halvvegs i Andre tider før dette står å lesa. Økland held fram og kan få ein og annan lesar til å oppdaga seg sjølv, «I pausen»:
Ei hand frå venstre, ei anna frå høgre,
som jobbar saman, men kvar for seg.
Møtest berre når begge kviler.
Dette er deg og deg.
Når eg les Einar Økland sine dikt, kjenner eg meg i nærleiken av ein mild og kjærleg, ein nøgd gammal vismann. Som i «Mogen manns tale»:
Når eg tenkjer på alle
stadene (der eg
ikkje har vore)
og elles alt det (som eg ikkje
har sagt eller gjort der) då
må eg berre seie eg
kjenner meg
rik.
Dét seier ein mann som i diktet før, «Gamle dagar», hevdar at «Alle dagar / er like gamle./ Ingen dagar / tar slutt.// Alle dagar / held fram / neste dag, / sjølv om ingen / merkar det.// Det meste er gammalt / og uinteressant, / seier eg av og til. / Men ikkje så høgt / at andre kan høyre det. / For meg er det nok at eg stundom hugsar det sjølv / som om det var noko nytt.»
Alt i første avdelinga avsluttar Økland eit dikt («Den som er vaken») med desse to verslinjene:
Vi vil alle sove ein gong til og vi veit
at til slutt skal vi greie det.
Mellom anna kalla eg Einar Økland i starten av meldinga for ein konsistent diktar, men måtte likevel heilt tilbake til den seksti år gamle debutboka for å sjå att dei minneverdige orda frå sistestrofa i diktet «Det må seiast», i Ein gul dag, Cappelen 1963:
Munnar skal mettast.
Krefter skal strøyme.
Når alle er vakne,
då skal vi drøyme!
Eg melder med dette at diktaren Einar Økland framleis er vaken og på alerten, forståingsfull, vennleg, nennsam og varleg, kjærleg, og altså – over generasjonar – på høgd med eigen standard.
Jan Askelund, f. 1940, er kritikar, poet og forfattar.
