«Ei endring i synet er ei endring i forma. / Ei endring i forma er ei endring av røynda.» Den siste samlinga til Prisca Agustoni, Mot rusten (Verso la ruggine), opnar med denne epigrafen av diktaren Jerôme Rothenberg. Prisca Agustoni[1] (f. 1975) er ein poet frå det italiensktalande Sveits, men ho bur og arbeider i Brasil.

Det er interessant, og eg vil til og med seie modig av ein diktar å gi tilgang til verket sitt gjennom orda: endring, syn, form og røynd. Nei, det er ikkje eit spørsmål om å plassere og halde på desse orda, tvert imot, Agustoni byggjer direkte og nøyaktig retninga si (og vår) på sporet Mot rusten. Boka er de facto inspirert av ein miljøkatastrofe som inntrefte i november 2015. På grunn av samanbrotet av ei demning i delstaten Minas Gerais i Brasil, som inneheldt 62 millionar kubikkmeter surt vatn og giftig slam av mineralsk opphav, vart Rio Doce-elva forureina og øydelagd. Dei multinasjonale selskapa som er ansvarlege for kollapsen – omtala som Mariana-ulykka – er enno ikkje straffa.

Kva og kven er så att etter ein katastrofe som har forårsaka tusenvis av dødsfall og irreversibel skade på miljøet? Slammet, stillheita og dei overlevande er att, «ein sivilisasjonshypotese» er gjort urørleg av tragedien, eller, kanskje betre, langsamt oksidert, korrodert av rust, lik smerta, som ubønhøyrleg konsumerer smerten ubønhøyrleg forbrukar. Røynda endrar tyding: Viss elva var livets berar, sivilisasjonens opphav, så inneber ho no død, kryssar over og sedimenterer vondarta misunning blant menneska. I bokas første del, «Slag av økser» (Colpi di scure), er alt uro, omvelting, utgraving, ei flukt frå opphavet til elvemunninga.

Agustonis språk er skarpt, tørt, lapidarisk, ofte er versa laga av eitt enkelt ord, teiknsetjinga er minimal, rytmen rask: det er elva som fremjar, svelg, overveldar, sår splintar; kraftige bilete vekslar: «Mens folk spring, samlar dei seg / og reparerer seg sjølv / i skråninga / i trea eller i kjellaren / og kven kan slå seg laus / frå det stramme grepet til gjørmen / observerer, gipshjartet, // nede vrimlar dalen / som halen til et såra dyr.»

Men menneska er ikkje i sentrum av det som hender og strøymer gjennom linene til Agustoni, tvert imot klynger dei seg til landskapet, dei er en del av det. Merksemda er heilt og halden vend mot eit økosystem, til landskapet – og i denne vendinga kjem ekkoet av Andrea Zanzotto[2] attende – til det definitive tapet av noko: tapte gjenstandar, dyr, planter, dryppsteinar, harpiks, stammar; alt ber med seg ein kunnskap, ei autentisk kjensle som vert feid bort. Det er slutten på ei verd som ein støtt vert tvunge til å komme attende til etterpå, som overlevande.